|
Podstawową koncepcję lotniskowców typu Kiev opracowano w latach 60-tych XX wieku, kiedy głównym zagrożeniem dla Związku Radzieckiego były amerykańskie okręty podwodne z rakietami Polaris, jednak początkowo priorytetowym projektem były krążowniki śmigłowcowe projektu 1123.3, będące powiększoną wersją jednostek projektu 1123 Kondor, w NATO znanych jako typ Moskva. Pod koniec lat 60-tych XX wieku, gdy od władzy w państwie został odsunięty Nikita Chruszczow, a na jego miejsce przyszedł Leonid Breżniew, powrócono do planu budowy floty oceanicznej z proporcjonalnie rozbudowanymi jednostkami wszystkich klas, co w 1968 roku dało zielone światło dla budowy lotniskowców projektu 1143 Krechyet, na Zachodzie oznaczonych jako typ Kiev.
Budowę pierwszego lotniskowca rozpoczęto 21 lipca 1970 roku, w Rosji początkowo klasyfikowanego jako ciężki krążownik nosiciel lotnictwa, a od 28 czerwca 1977 roku jako krążownik przeciwpodwodny z uzbrojeniem lotniczym. Takie nazewnictwo dobrze odzwierciedla wyposażenie i zadania jednostek, które swą wielkością ustępowały jedynie klasycznym lotniskowcom amerykańskim, a ich uzbrojenie było podobne do takiego, jakie stosuje się na krążownikach rakietowych.
Głównym zadaniem typu Kiev w czasie pokoju było prezentowanie morskiej potęgi Związku Radzieckiego w skali globalnej. Koncepcja użycia tak skonfigurowanych jednostek była w Związku Radzieckim aktualna przez dwie dekady, podczas których łącznie skonstruowano 4 okręty tego typu, z których trzeci okręt "Novorossiysk" powstał według nieco zmodyfikowanego projektu 1143M Krechyet, natomiast czwarty lotniskowiec "Admiral Gorshokov", który do 4 stycznia 1990 roku nosił nazwę "Baku", wybudowano zgodnie z nowszym projektem 1143.4 Krechyet.
Wykonawcą wszystkich lotniskowców była stocznia Nikolajev, a pierwsze dwie jednostki "Kiev" i "Minsk" zostały wcielone do ówczesnej Radzieckiej Marynarki Wojennej odpowiednio 3 stycznia 1975 roku i 28 września 1978 roku.
Ze względu na lotniczy charakter okrętów typu Kiev wydawać się mogło, że główną siłą uderzeniową były samoloty pokładowe, na które składało się 12 samolotów Yakovlev Yak-38 Forger A i 1 samolot Yakovlev Yak-38 Forger B. Jednak porównując osiągi radzieckiego lotnictwa pokładowego z podobnymi maszynami pionowego startu i lądowania Harrier można dojść do wniosku, że ich przydatność nawet w ówczesnych latach 70-tych i 80-tych XX wieku była znikoma. Jeszcze gorzej wypadło porównanie z amerykańskimi samolotami Northrop Grumann Corporation
F-4 Phantom II oraz F-14 Tomcat. Wydaje się, że użycie maszyn Yakovlev Yak-38 Forger A do obrony własnego zespołu okrętów przyniosłoby więcej szkód niż korzyści.
By zabezpieczyć pokład startowy przed gazami wylotowymi z silników samolotów zdecydowano się na wyłożenie azbestowymi płytkami odchylonej części pokładu lotniczego i rufowych miejsc parkowania maszyn. Na pokładzie lotniczym o długości 195 metrów, szerokości od nadbudówki do krawędzi 24 metrów i 4,5 stopniowym kącie odchylenia od osi okrętu można było jednocześnie obsługiwać kilka samolotów na rufie i prowadzić pionowy start, lub lądowanie sześciu maszyn Yakovlev Yak-38 Forger A z siedmiu wyznaczonych do tego celu stanowisk startowych, z czego jedno zawsze zarezerwowane było dla jednego śmigłowca zwalczania okrętów podwodnych Kamov Ka-25 Hormone A, lub Kamov Ka-27 Helix, których zaokrętowano 16 maszyn.
Ciekawostką jest to, że prócz lotnictwa zwalczania okrętów podwodnych pierwsze 3 jednostki typu Kiev posiadały ogromny arsenał własnej broni przeciwpodwodnej. Składał się on z dwóch wyrzutni RBU-6000 dla rakietowych bomb głębinowych RGB-60, dwóch wyrzutni torped 533 mm. model 53 dla torped M-57 i wyrzutni SUW-N-1 Ugra dla rakietotorped 82R Vyuga (FRAS-1). Na czwartym okręcie jedynym systemem zwalczania okrętów podwodnych były dwie wyrzutnie RBU-12000 dla rakietowych bomb głębinowych RGB-60. Prócz tego wszystkie jednostki posiadały własne hydrolokatory kadłubowy i zmiennej głębokości zanurzania.
Hangar o wysokości 6,6 metra, długości 130 metrów, szerokości w części dziobowej 15 metrów, zwiększającej się na rufie do 21 metrów był w stanie pomieścić 35 samolotów. Z pokładem lotniczym łączyło go na okrętach "Kiev" i "Minsk" siedem wind, z których pierwsza szeroka na 10,3 metra i długa na 19,2 metra znajduje się w połowie długości masywnej nadbudówki zintegrowanej z przewodami komina i służy do transportu śmigłowców. Drugi podnośnik o wymiarach 4,5 metra na 18,5 metra ulokowany został za nadbudówką i wykorzystywany był do transportu samolotów. Oba podnośniki dla lotnictwa mają udźwig 25 ton. Cztery windy służą do przenoszenia załogi i uzbrojenia, natomiast ostatni podnośnik znajdował się z przodu nadbudówki i wykorzystywano go do transportu ładunków. Windę tą, podobnie jak dwa podnośniki dla załogi i uzbrojenia zlikwidowano na okrętach "Novorossiysk" i "Admiral Gorshkov", jednak w zamian pojawiło się dodatkowe stanowisko do dostawania silników samolotów Yakovlev Yak-38 Forger A i Forger B.
Zbiorniki paliwa lotniczego miały pojemność około 1000 ton, a w magazynach przechowywano około 320 kierowanych rakiet klasy "powietrze-powietrze" i "powietrze-woda", około 5000 niekierowanych pocisków S-5, Kilkadziesiąt bomb lotniczych i 20 kaset bombowych. Dla śmigłowców zwalczania okrętów podwodnych zabierano 30 torped, 40 bomb głębinowych i ponad 1100 boi hydroakustycznych i orientacyjnych.
Dwa pierwsze okręty w niewielkim stopniu różnią się od trzeciej jednostki "Novorossiysk", wcielonej w szeregi floty 12 września 1982 roku, a zmiany objęły wymianę dwóch wyrzutni VLS (Vertical Launching System) systemu 4K-33M Osa-M2 dla rakiet 9M-33M (SA-N-4B Gecko) kierowanych dwoma radarami MPZ-301 Baza (Pop Group), na 12 wyrzutni VLS systemu 3K-95 Kinzhal dla rakiet 9M-95 (9M-330-2) (SA-N-9 Gauntlet) wykorzystujących radary MR-360 Podkat (Cross Sword). Tym samym zwiększyła się ogólna liczba wszystkich przenoszonych pocisków przeciwlotniczych ze 112 do 136. W obu przypadkach do tych liczb należy zaliczyć 72 rakiety V-611 (SA-N-3 Goblet) kierowane za pomocą radarów Grom (Head Light C), a wystrzeliwane z dwóch wyrzutni B-92 systemu 4K-60 M-11 Shtorm umieszczonych po jednej na dziobie i tuż za masywną nadbudówką.
Pozostałe uzbrojenie pozostało takie same i jest ono bardzo zróżnicowane, czyniąc z lotniskowców typu Kiev wszechstronne i uniwersalne jednostki nie mające swojego odpowiednika we flotach innych państw.
Uzupełnieniem rakietowych systemów przeciwlotniczych było 8 działek 30 mm. model AK-630 rozmieszczonych po dwa po obu stronach burty na dziobie i rufie.
Główne uzbrojenie przeciwko okrętom nawodnym składało się z czterech wyrzutni systemu P-350 Bazalt dla 16 rakiet 4K-77 (SS-N-12 Sandbox). Na lotniskowcu "Admiral Gorshkov" znajdują się 24 ulepszone pociski 4K-80, które wykorzystują system P-500 Bazalt. Liczba pocisków przeciwokrętowych została zwiększona dzięki usunięciu z dziobowego pokładu armaty 76,2 mm. model AK-276. Druga taka armata znajdowała się na trzech pierwszych lotniskowcach za nadbudówką, natomiast okręt projektu 1143.4 Krechyet uzbrojony był w dwie armaty 100 mm. model AK-100 umieszczone po prawej stronie przed nadbudówką.
Podobnie jak jednostka "Novorossiysk", "Admiral Gorshkov" wykorzystuje do obrony przeciwlotniczej rakiety 9M-95 (9M-330-2) (SA-N-9 Gauntlet), które wystrzeliwane są z 24 wyrzutni VLS systemu 3K-95 Kinzhal, a ich zapas sięga liczby 192 pocisków.
Plany towarzyszące powstawaniu czwartego lotniskowca oznaczonego jako 1143.4 Krechyet były bardzo ambitne i zakładały pojawienie się w składzie grupy lotniczej nowych samolotów pionowego startu i lądowania Yakovlev Yak-41. Jako że w czasie projektowania nowych maszyn ich gabaryty i masa stale rosły, zaszła potrzeba zmiany nośności podnośników lotniczych. Dodatkowo przeorganizowano system wypuszczania i przyjmowania samolotów, a zmiany w tej technice polegały na wprowadzeniu w codziennej służbie testowanego w latach 70-tych XX wieku startu maszyn Yakovlev Jak-38 z krótkiego rozbiegu, a nie jak dotychczas pionowo.
Dla polepszenia bezpieczeństwa ruchu lotniczego na okręcie "Admiral Gorshkov" zmieniono wymiary i kształt nadbudówki, co było również wymuszone przez zastosowanie nowych systemów uzbrojenia i elektroniki, takiej jak 4 trójwspółrzędne radary dozoru powietrznego z siecią fazową Sky Watch, które są odpowiednikami amerykańskiego systemu Aegis lub europejskiego APAR (Active Phased Array Radar). Choć na nadbudówce wyraźnie widać anteny systemu rosyjskiego, to jednak nigdy nie został on uruchomiony z powodu braku pieniędzy.
Jednostka wykorzystywała 3 inne radary dozoru powietrznego, na które składał się radar MR-750 Fregat-M (Plate Steer) i 2 radary MR-320 Topaz (Strut Pair), które także zajmowały się dozorem nawodnym. Okręty "Kiev", "Minsk" i "Novorossiysk" do obserwacji przestrzeni powietrznej wykorzystywały trójwspółrzędne radary dozoru powietrznego MR-600 Voshkhod (Top Sail) i MR-700 Fregat (Top Steer).
Radziecka Marynarka Wojenna optymistycznie zakładała, że maszyny Yakovlev Yak-41 wejdą do służby wraz z końcem budowy lotniskowca, jednak okazało się zupełnie inaczej, a prace nad programem samolotów Yakovlev Yak-41 zostały wstrzymane. Taka sytuacja wymusiła skonstruowanie kolejnej serii mało nowoczesnych samolotów Yakovlev Yak-38M, którego produkcja całkowicie zakończyła się pod koniec 1987 roku.
Projekt 1143.4 Krechyet zakładał również wymianę systemu obrony bezpośredniej z działek 30 mm. model AK-630 na system 3R-87E Kortik (Kashtan / CADS-N-1), który wyposażony jest w rakiety 9M-311 (3M-87) (SA-N-11 Grison), dwa działka 30 mm. model Gsh-6-30K i w moduł kierowania ogniem 3R-86E1 (Hot Flash / Hot Spot), składający się z radaru i systemu optronicznego. System ten w momencie budowy jednostki "Baku", przemianowanej później na "Admiral Gorshkov" nie był jeszcze gotowy do użycia, dlatego tak jak na poprzednich lotniskowcach zastosowano system artyleryjski kalibru 30 mm. model AK-630 kierowany za pomocą radarów MR-123 Vympel (Bass Tilt).
Na początku lat 90-tych XX wieku z powodu braku pieniędzy drastycznie ograniczono wyjścia w morze okrętów typu Kiev, dzięki czemu udawało się zachowywać minimalną gotowość bojową lotnictwa pokładowego, jednak w 1993 roku podjęto decyzję o wycofaniu ze służby trzech pierwszych, najstarszych lotniskowców. Podobnie uczyniono z samolotami Yakovlev Yak-38, natomiast jednostka "Admiral Gorshkov" ze względu na młody wiek i względnie dobry stan techniczny przyjęła nową rolę lotniskowca śmigłowcowego.
Okręty "Novorossiysk" został złomowany, a Jedno z ostatnich wyjść w morze tej jednostki miało miejsce w kwietniu 1985 roku, gdy wraz z trzema krążownikami typu Kara i Kresta II i dwoma fregatami typu Krivak grupa uderzeniowa wypłynęła z Władywostoku i znalazła się na Pacyfiku. Pozostawiając z tyłu fregaty, większe okręty poruszały się z prędkością 14-18 węzłów i znalazły się w pobliżu Cieśniny Cuszimskiej. W drodze powrotnej prędkość marszowa wynosiła aż 20 węzłów, co spowodowało że grupa lotniskowcowa zostawiła daleko z tyłu własne tankowce, co podczas prawdziwego konfliktu mogłoby spowodować duże problemy logistyczne. Mimo to operacja była przeprowadzona bardzo dobrze. Okręty "Kiev" i "Minsk" sprzedano do Chin w styczniu 2000 roku. Pierwszy z tych okrętów trafił do stoczni w Tianjin. Lotniskowiec stał się atrakcją dla krajowych i zagranicznych inwestorów, a w 2001 roku jednostka stała się własnością miasta Tianjin. Lotniskowiec "Minsk" odholowany został do miasta Shenzhen, gdzie został zakotwiczony w porcie w dzielnicy Shaotujiao. Podobnie jak "Kiev" stał się atrakcją turystyczną, która nazwana została "Minsk World".
Na początku lutego 1994 roku we wnętrzu jednego z przedziałów kotłowych na lotniskowcu "Admiral Gorshkov" wybuchł pożar, którego skutki nie były na tyle poważne, żeby nie myśleć o dalszej eksploatacji jednostki i po krótkim pobycie w doku remontowym w Siewieromorsku na przełomie lat 1994 - 1995 okręt powrócił do normalnej służby, choć w morze wychodził niezmiernie rzadko. Pod koniec 1995 roku lotniskowiec został odstawiony do rezerwy, a w prasie fachowej pojawiły się wzmianki o zainteresowaniu okrętem Indyjskiej Marynarki Wojennej. Możliwość sprzedaży jednostki uchroniła ją od ostatniej drogi do stoczni złomowej. Jednak dotychczasowa koncepcja wykorzystania krążownika jako nosiciela lotnictwa pionowego startu i lądowania, nosiciela rakiet przeciwokrętowych i broni do zwalczania okrętów podwodnych generalnie nie odpowiadała Indyjskiej Marynarce Wojennej, dlatego zaistniała konieczność gruntownej przebudowy konstrukcji.
Hindusi chcieli zaokrętować samoloty horyzontalnego startu i lądowania, co zupełnie zmieniło pokład startowy jednostki. Z dziobu zostały usunięte wszystkie systemy uzbrojenia, a na ich miejscu pojawił się pokład startowy zakończony rampą "ski jump" o kącie podniesienia 12 stopni, przy pomocy której startują samoloty Mikoyan MiG-29K Fulcrum-D. Pokład dziobowy został rozszerzony poza obrys kadłuba i w miejscu rozpoczęcia rampy "ski jump" jego szerokość wynosi 19-20 metrów. Tak jak na wszystkich klasycznych lotniskowcach zaprojektowano również osobną drogę lądowania maszyn. Do tego celu wykorzystywany został istniejący wcześniej odchylony pokład startowy. Dwa podnośniki dla samolotów i śmigłowców pozostaną na swoim miejscu, z tym że winda za nadbudówką została poszerzona do 10 metrów, a jej udźwig wzrósł do 30 ton.
Hangar jest w stanie pomieścić tylko 20 samolotów Mikoyan MiG-29K Fulcrum-D, dlatego reszta będzie musiała być zaparkowana na pokładzie. W przypadku zaokrętowania 16 samolotów i 8 śmigłowców Kamov Ka-28 Helix, lub Kamov Ka-31 Helix B dotyczyć to będzie z reguły sześciu samolotów i czterech śmigłowców.
Modernizacja okrętu nie zmieniła w znaczący sposób obrysu nadbudówki, z której znikło wiele zamontowanych podczas rosyjskiej służby elementów. Wyposażenie elektroniczne nie jest jeszcze znane i zapewne będzie to mieszanka już zainstalowanych systemów rosyjskich jak i nowych radarów produkcji zachodniej i indyjskiej. Inną niewiadomą sprawą jest uzbrojenie. Być może wyrzutnie VLS systemu 3K-95 Kinzhal dla rakiet 9M-95 (9M-330-2) (SA-N-9 Gauntlet) zostaną zdemontowane, a zamiast nich pojawi się od sześciu do ośmiu stanowisk obrony bezpośredniej 3R-87E Kortik (Kashtan / CADS-N-1). Innym rozwiązaniem może być zamontowanie wyrzutni Sylver VLS dla francuskich rakiet Aster 15 SAAM (Surface Anti-Air Missile), lub dla nowszego modelu Aster 30. Rozmowy o zakupie tych pocisków są już podobno rozpoczęte, lecz do ostatecznego rozstrzygnięcia pozostała jeszcze długa droga.
System napędowy pozostał bez zmian, głownie ze względu na dobry stan techniczny i wystarczającą moc 200000 KM do zapewnienia odpowiednio wysokiej prędkości. System ten składa się z czterech turbin parowych GTZA-674.
Rozmowy indyjsko-rosyjskie dotyczące sprzedaży lotniskowca trwały aż 6 lat, w tym czasie przebudowa okrętu mogła zostać zakończona, jednak ostatecznie 20 stycznia 2001 roku ministrowie obrony obu państw podpisali kontrakt warty 1,6 miliarda dolarów, z czego 650 milionów pochłonie przebudowa jednostki, a kolejne 900 milionów zakup samolotów i śmigłowców. Negocjacje były często przerywane głownie przez stronę indyjską, gdyż w różnych okresach hinduscy specjaliści nie byli pewni co do korzyści płynących z modernizacji jednostki "Admiral Gorshkov", a następnie musieli przekonywać własnych polityków do wyłożenia pieniędzy z budżetu. Było to o tyle trudne, że Indyjska Marynarka Wojenna prowadziła w tym czasie wiele kosztownych projektów rozbudowy floty, takich jak budowa niszczycieli typu Delhi oraz fregat typu Brahmaputra, i poważnie zastanawiano się nad cięciami budżetu wojskowego. Wreszcie w ostatnim etapie negocjacji, trwającym niemal rok, dyskutowano o ostatecznej wartości kontraktu.
Ostateczna decyzja o zakupie lotniskowca "Admiral Gorshkov" była między innymi skutkiem strategicznych planów Indyjskiej Marynarki Wojennej, które zakładały iż w ciągłej gotowości bojowej powinna być jedna grupa lotniskowcowa. By osiągnąć taki efekt wyliczono, iż indyjska flota potrzebuje trzech lotniskowców, a tymczasem w jej składzie jest tylko jeden taki okręt "Viraat", należący do brytyjskiego typu Centaur. Potrzeba posiadania przynajmniej drugiej jednostki przenoszącej lotnictwo jest nagląca, gdyż około 2010 roku "Viraat" ma zostać wycofany ze służby. Dlatego planowane dostarczenie "Vikramaditya" planowane jest na 2008 rok i wydaje się, że jest to ostateczna data. Brak drugiego okrętu tego typu uwidaczniał się również tym, że podczas modernizacji i prac remontowych w suchym doku Indyjska Marynarka Wojenna nie posiadała w pierwszej linii żadnego lotniskowca, co negatywnie odbijało się potencjale bojowym floty. Jest to o tyle ważne, że brak jednostki lotniczej osłabia indyjską pozycję w konflikcie z Pakistanem o Kaszmir.
|
